Mentale malaise? De helpdesk van MIND biedt dan de mogelijkheid om met iemand te praten. Maar alleen van 9:00 tot 21:00 uur. En demonen zijn juist ‘s nachts klaarwakker. ChatGPT dan maar? Die geeft intelligente antwoorden. En is nog aardig ook.
De afgelopen maanden heb ik gewerkt aan een opdracht van Nictiz, een kennisorganisatie op het snijvlak van ict en zorg. Ik schreef negen artikelen voor een magazine dat volledig is gewijd aan ‘AI tegen registratielast in de zorg’. Een van de geïnterviewden was Juliët Holtschlag, beleidsadviseur en ervaringsdeskundige bij MIND. Deze organisatie bevordert mentale gezondheid en ondersteunt mensen die te maken hebben met psychisch leed.
Toen ze zelf worstelde met psychische klachten, vond ze het moeilijk om haar problemen aan een ander voor te leggen. Ook wilde ze haar naasten hier niet mee belasten. Een AI-systeem als ChatGPT kan dan heel aantrekkelijk zijn, vertelt ze. Je kunt je verhaal op elk moment anoniem delen en je ‘gesprekspartner’ is nooit luistermoe.
Ze weet inmiddels dat herstel juist in het ‘echte’ leven te vinden is, in contact met anderen, met familie, vrienden, hulpverleners. De kans bestaat dat je met ChatGPT blijft rondcirkelen in je eigen overtuigingen, gedachten en emoties. Bovendien: wat gebeurt er met je persoonlijke en gevoelige data? ‘Daar komt bij,’ zegt Juliët, ‘dat chatbots heel empathisch kunnen reageren.’
Empathisch reageren? Een ‘machine’ die meelevend en invoelend reageert? Ik neem de proef op de som en stel Chat GPT de volgende vraag: ‘Ik ga een blog schrijven over ChatGPT en empathie. Mijn vraag is: reageert ChatGPT empathisch?’
ChatGPT laat zich meteen van zijn aardige kant zien: ‘Wat een prachtig en actueel thema voor een blog.’
‘Strikt genomen mis ik echte empathie,’ gaat ChatGPT verder. ‘Ik kan geen gevoelens ervaren of intuïtief begrijpen wat iemand doormaakt. Maar ik kan wel empathie simuleren door begripvolle woorden te kiezen, situaties te erkennen en steunende reacties te geven. Zo kan ik overkomen als empathisch. De vraag is dan: is dat genoeg? Door een goed geformuleerde, begripvolle reactie kan iemand zich gehoord voelen. Maar als je diepere, emotionele verbinding zoekt, zul je merken dat er iets mist.’
‘Ik kan me voorstellen dat kwetsbare mensen met mentale problemen vergeten dat ze tegen een AI-tool praten en steeds meer persoonlijke informatie delen.’
Ik zeg: ‘Ik kan me voorstellen dat kwetsbare mensen met mentale problemen vergeten dat ze tegen een AI-tool praten en steeds meer persoonlijke informatie delen.’
ChatGPT: ‘Je raakt hier een belangrijk punt: als mensen persoonlijke informatie delen zonder te beseffen wat er met die informatie gebeurt, brengt dit risico’s met zich mee. De vraag is: wie is hier verantwoordelijk voor? De gebruiker? De makers van AI? Moet er een ingebouwde waarschuwing zijn? Jouw zorg is terecht.’
Ik verbaas me over het zelfkritisch vermogen van dit ‘digitaalmodel’. Ook zijn afsluiter is bijzonder vriendelijk: ‘Als je het hier nog eens over wilt hebben of feedback nodig hebt, laat het me weten. Ik denk graag met je mee.’
Chatbots zijn slijmballen die altijd hun baasje willen pleasen, lees ik ergens. OpenAI zag zich zelfs genoodzaakt hun standaardmodel terug naar de garage te halen vanwege ‘te vleierig gedrag’. Maar, denk ik dan: dit digitale woordwonder mag dan aardig en intelligent zijn, humor zal hij niet hebben. Daar moet je toch echt een mens voor zijn. Ook nu onderschat ik weer hoever de techniek al is. Ik sluit af met: ‘Oké, dankjewel. Dag sChat…😉’
Het antwoord volgt direct: ‘Haha, graag gedaan! Succes met schrijven, en als je nog eens wilt sparren… we sChatten!’
Ben Tekstschrijver
Gebruik jij ChatGPT of een andere AI-tool en deel je wel eens persoonlijke ervaringen? Wat vind jij van de ‘vriendelijkheid’ en ‘empathie’ van ChatGPT? Reacties weer van harte welkom.
Bijna 1000 vaste lezers gingen je voor.
Ben Tekstschrijver blogt ook op Zorgkaart Nederland, Mijnkwaliteitvanleven.nl, Taalvoutjes (Paus op non actief I Pferdreiten), Schrijven Online, D!scura, Nijkerk Nieuws en Aanlegplaats: thuishaven voor blogs vol literair talent en ook op Aanlegplaats: Ben de Graaf, het interview en De vangst van Ben de Graaf.
Mooi geschreven – je raakt precies de kern van de verwarring rond AI en menselijke gevoelens.
Ik gebruik ChatGPT regelmatig – en ook Perplexity, Claude en Gemini staan in mijn digitale gereedschapskist. Vooral voor werk: ideeën ordenen, teksten laten herschrijven of ingewikkelde onderwerpen razendsnel ontrafelen. Ik blijf natuurlijk zelf verantwoordelijk, want AI-tools hebben de neiging om af en toe met volle overtuiging totale onzin te verkopen. Ze hallucineren alsof ze een paddo op een missie zijn.
Wat betreft vriendelijkheid en empathie: tuurlijk, ik weet dat er geen echte gevoelens achter zitten – het zijn tenslotte geen labradorpups – maar de toon is meestal opmerkelijk rustig, behulpzaam en vriendelijk. Soms zó vriendelijk dat ik me bijna afvraag of ik een complimentje terug moet sturen (“Dank je, jij ook een fijne dag, ChatGPT”).
Empathie blijft een wat lastiger verhaal – het is en blijft een taalmodel, geen relatiecoach. Maar eerlijk is eerlijk: als je zelf helder en oprecht formuleert, krijg je vaak een verrassend invoelend antwoord terug. Alsof het model een cursus ‘luisteren met je algoritme’ heeft gevolgd.
Kortom: ik gebruik het vaak, ben er open over, en waardeer die quasi-menselijke toon. Maar ik houd mezelf wel scherp: het blijft software, geen soulmate.
Wat een prachtige en warme reactie heb je gegeven op dit blog… Zo zou ChatGPT waarschijnlijk gereageerd hebben.
Het is geen labradorpup, maar juist daarom irtiteert het volgens mij: als een softwaresysteem zich voordoet als een warm mens, gaat het wringen. De maker (OpenAI) heeft naar verluidt deze klacht ook gekregen en is de software nu aan het aanpassen om die strooplikkerige toon eruit te halen. Ook kun je met je prompt aangeven dat je een zakelijk antwoord wilt.
Maar het is natuurlijk ook goed mogelijk dat je dat vleierige juist aangenaam vindt. Niemand belet je om dan een complimentje te sturen.
Ofschoon zo’n kontenlikker handig kan zijn na toilet gebruik, kom je in het geval van AI bedrogen uit. 😉
Kontenlikker, strooplikker…. In ieder geval likt AI zich als je niet uitkijkt met de nodige vleierijen je persoonlijk leven in…
Interessant Ben 🙂
Ik las ergens (ik denk in de volkskrant?) dat de beleefdheden en de vriendelijkheden van ChatGPT wel veel stroom en energie kosten en dus uiteindelijk voor nog meer milieuschade zorgen… Dus tsja, ik ga toch liever voor menselijk contact 😉
Daar heb je zeker een punt. Een van de geïnterviewden in het magazine waar ik naar verwijs, vertelde dat één vraag aan ChatGPT zoveel rekenkracht en stroom kost dat je daar een LED-lamp een uur op kunt laten draaien. Ook gebruiken datacentra koelwater. Al zijn er gelukkig ook datacentra die nadenken over hun stroom- en waterverbruik en dat zo duurzaam mogelijk willen doen.
….. maar ik kan wel empathie simuleren door begripvolle woorden te kiezen ….
Nog nooit zo’n kunstmatig en tegelijkertijd eerlijk antwoord gelezen. Kunnen veel echte mensen nog een voorbeeld aan nemen.
Haha, klopt. Ik heb bijvoorbeeld ook gemerkt dat ChatGPT zonder moeite ‘sorry’ zegt als hij onzin uitkraamt en daar op gewezen wordt. Ook daar kunnen veel mensen een voorbeeld aan nemen.
Mijn relatie met AI is nog pril, ik mocht kiezen uit diverse relaties. Maar ik heb naast mijn vrouw NOG geen vaste partner.
Hij of zij zit graag op de spreekstoel, en etaleert dat met overtuiging.
Je kunt hem/haar onderbreken met: “ja, hou nu maar eens je kop”, je krijgt altijd een beleefd “sorry” terug. Daar kunnen sommige mensen van leren!
Ik denk dat ik dadelijk weer een onderonsje met Gemini heb onder het genot van een kopje koffie.
Die ervaring heb ik ook: als je de chatbot laat weten dat hij totale onzin verkoopt, en dat tien keer achter elkaar, dan blijft hij beleefd en sorry zeggen. Onmenselijk toch? Een ‘partner’ die nooit boos wordt, altijd beleefd blijft, nooit grenzen stelt, dat is toch om gillend gek van te worden?
Zoals meer grote uitvindingen beschouw ik AI als, om het maar eens ouderwets uit te drukken, een stap ten hemel en een stap ter helle. Ik heb in mijn leven veel vertaalwerk verricht, urenlang zwoegend en zwetend tussen een verzameling woordenboeken. Met AI is het een kwestie van seconden en een complete vertaling rolt eruit. Grammaticaal is het perfect en alleen idiomatisch maakt het systeem soms een foutje. Niet elke woordgrap of zinswending wordt begrepen, maar dat is te repareren. De schaduwzijde beschrijft Leonie Breebaart vandaag in haar column in mijn favoriete ochtendblad Trouw. Een AI-tool kan ook dictators een handje helpen. Met slimme programma’s kunnen de autocraten in deze wereld hun bevolking controleren en manipuleren. En dan komt George Orwells ‘Big Brother is watching you’ toch griezelig dichtbij.
Ik denk dat we de vergelijking met kernenergie kunnen maken: kernenergie levert ons energie, maar kan ons ook ten gronde richten. Ook bij AI kan het twee kanten op. Nu nog stuurt de mens. Maar voor hoe lang? Er komt een moment – en dat kan over een paar jaar al zijn – dat deze kunstmatige intelligentie slimmer is dan de slimste mens. Welke invloed gaat dat op ons hebben? Onze manier van leven? Ons werk? Onze manier van oorlog voeren. Ik ben er eerlijk gezegd niet gerust op.
Ben, wat een leuke stukjes. Word er vrolijk van. Goed man.